Badania przeprowadzone w Polsce w 2009 roku wykazały, że jedynie 2% restauracji przeszkoliło personel w zakresie obsługi klientów niepełnosprawnych. Nie robił tego wówczas żaden hotel. Dodatkowo, ponad połowa restauracji nie była dostosowania do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Jest to bardzo alarmujące, szczególnie mając na uwadze, że osoby te mają równe prawo do korzystania z usług tak samo, jak każdy inny człowiek. Prawo osób niepełnosprawnych jest jednak często ograniczane przez fizyczne przeszkody, takie jak schody, małe przestrzenie.
Rodzaje niepełnosprawności są różne, każde z nich może spowodować inne trudności w codziennym funkcjonowaniu. Są to zatem osoby poruszające na wózkach inwalidzkich, za pomocą kul, protez, lasek, balkoników, osoby niewidome i niedowidzące, osoby głuchonieme i niedosłyszące. Poniżej zostaną omówione wymogi prawne dotyczące dostosowania budynków dostępnych publicznie, w tym restauracji i hoteli. Wymogi te w większości dotyczącą ułatwień dla osób z trudnościami w poruszaniu się.
Podstawy dotyczące dostosowania obiektów budowlanych do potrzeb osób niepełnosprawnych ustala ustawa Prawo budowlane. Nakazuje ona budować obiekty budowlane zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając niezbędne warunki do korzystania z obiektów publicznych przez osoby niepełnosprawne, w tym osoby starsze. Jakie dokładnie są powyższe warunki określono w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2012 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
Po pierwsze, do wejścia do restauracji lub hotelu powinno być doprowadzone co najmniej jedno dojście zapewniające osobom niepełnosprawnym dostęp do całego budynku lub tych części, z których osoby te mogą korzystać. Furtka w ogrodzeniu nie może utrudniać dostępu osobom poruszającym się na wózkach inwalidzkich. Powinny być również przewidziane miejsca postojowe na parkingu dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne. W każdym budynku należy zapewnić dostęp na wszystkie kondygnacje użytkowe osobom niepełnosprawnym. Położenie, kształt oraz wymiary drzwi oraz pomieszczeń wejściowych powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu, w tym również osobom niepełnosprawnym. W wejściach mogą być zamontowane drzwi obrotowe lub wahadłowe, o ile są również drzwi rozwierane lub rozsuwane.
Na każdej kondygnacji użytkowej budynku powinno być zapewnione co najmniej jedno miejsce higieniczno-sanitarne przystosowane dla osób niepełnosprawnych. Dostosowanie to dotyczy:
1. zapewnienia przestrzeni manewrowej o wymiarach co najmniej 1,5 na 1,5 metra;
2. zapewnienia trasy dojazdy bez progów;
3. zainstalowania co najmniej jednej przystosowanej toalety oraz umywalki. W przypadku hotelu- konieczne jest zapewnienie również co najmniej jednego prysznica dostępnego dla niepełnosprawnych;
4. zainstalowania uchwytów ułatwiające z urządzeń zamontowanych w łazience.
W przepisach nie ma jednak określonego sposobu rozmieszczenia elementów wyposażenia. Dlatego też jest dużo „dostosowanych” toalet, gdzie dojechanie wózkiem do muszli bądź umywalki jest niemożliwe, a włącznik światła czy lustro są poza zasięgiem osoby niepełnosprawnej. W ocenie organizacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych, polskie prawo budowlane powinno dążyć do tworzenia szczegółowych przepisów zawierających standardy planowania dostępności.
Okna w pomieszczeniach przewidzianych do korzystania przez osoby niepełnosprawne powinny mieć urządzenia przeznaczone do ich otwierania, usytuowane nie wyżej niż 1,2 m nad poziomem podłogi. Oddzielna regulacja dotyczy również wind – kabina dźwigu osobowego dostępna dla osób niepełnosprawnych powinna mieć szerokość co najmniej 1,1 m i długość 1,4 m, poręcze na wysokości 0,9 m oraz tablicę przyzywową na wysokości od 0,8 m do 1,2 m w odległości nie mniejszej niż 0,5 m od naroża kabiny z dodatkowym oznakowaniem dla osób niewidomych i informacją głosową.
W systemie prawa polskiego istnieją również inne regulacje dotyczące wymogów dostosowania budynku do potrzeb osób niepełnosprawnych. Poniżej zostanie omówione najważniejsze z nich, dotyczące branży hotelarskiej. Polskie rozporządzenie w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie ustala nie tylko najbardziej interesujące hotelarzy wymagania dla celów kategoryzacji obiektu. Jeden z jego punktów określa również minimalne wymagania co do wyposażenia hoteli do potrzeb osób niepełnosprawnych:
1. w obiektach na powyżej 50 miejsc co najmniej jedna jedno powinno być dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Na każde kolejne 100 rozpoczętych miejsc konieczne jest co najmniej jedno dla osób niepełnosprawnych;
2. ogólnodostępne elementy wyposażenia obiektu, takie jak urządzenia komunikacji wewnętrznej, przyciski i wyłączniki, powinny być umieszczane na wysokości 90-110 cm, umożliwiającej swobodne korzystanie osobom poruszającym się na wózku;
3. konieczne jest udostępnienie co najmniej jednego telefonu ogólnodostępnego przystosowanego do korzystania przez osoby niepełnosprawne. Telefon musi być umieszczony na wysokości 90-110 cm, umożliwiającej swobodne korzystanie osobom poruszającym się na wózku;
4. co najmniej jedno stanowisko recepcyjne powinno dysponować ladą o wysokości nieprzekraczającej 90 cm, z podjazdem o wysokości minimum 67 cm lub powinno być wydzielone osobne stanowisko obsługi osób poruszających się na wózkach;
5. w salach gastronomicznych i wielofunkcyjnych należy przystosować miejsca umożliwiające korzystanie z usług osobom na wózkach;
6. przyciski sterujące windami powinny być opisane w sposób czytelny dla niewidzących, a windy wyposażone w sygnalizację dźwiękową;
7. pokoje przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych powinny zostać wyposażone w poręcze i uchwyty, ułatwiające korzystanie z urządzeń higieniczno-sanitarnych;
8. wyłączniki światła, sygnalizacja przywoławcza, telefon i sterowanie telewizorem powinny być dostępne z łóżka;
9. w pokojach dla osób niepełnosprawnych trzeba zapewnić umeblowanie umożliwiające korzystanie osobom poruszającym się na wózkach, w tym wysokość podjazdu minimum 67 cm pod płytę stołu, biurka i umywalki.
Oprócz oczywistych skutków związanych z utratą klientów oraz zagrożeniem reputacji, brak dostosowania restauracji lub hotelu do potrzeb osób niepełnosprawnych może spowodować również poważne skutki prawne. Takie działania uniemożliwiające skorzystania z obiektu lub jego części przez osobę niepełnosprawną może zostać uznane za dyskryminację ze względu na niepełnosprawność.
Brak dostosowania może spowodować również wszczęcie postępowania karnego. Przedsiębiorca uniemożliwiający osobie z niepełnosprawnościami skorzystania z usługi może zostać uznany za winnego wykroczenia z art. 138 kodeksu wykroczeń, zagrożonego aktualnie karą grzywny do 5000 zł. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku rażącego braku dostosowania się do przepisów prawa budowlanego przy projektowaniu i robotach budowlanych.
Mimo że opisane powyżej wymogi wydają się być bardzo szczegółowe i uciążliwe (szczególnie w przypadku obiektów już wybudowanych), dostosowanie restauracji lub hotelu do potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawnościami jest konieczne. Tworzenie obiektów dostosowanych do obsługi osób niepełnosprawnych to nie tylko realizacja wymogów prawnych, ale w obecnych czasach również wymóg rynku i otwieranie się na nowych odbiorców usług. Brak wypełnienia poszczególnych wymogów może spowodować nie tylko problemy prawne, ale także utratę klientów i zagrożenie reputacji.
Artykuł został opracowany przez zespół doświadczonych prawników z kancelarii OWIW Legal, świadczącej usługi m.in. dla branży HoReCa. Zatrudnieni w niej specjaliści pomagają w zakładaniu hoteli i restauracji, tworzą dla nich umowy najmu, pomagają w sporach (np. z firmami budowlanymi lub ZAIKS-em), uczestniczą w kontrolach Państwowej Inspekcji Pracy, reprezentują Klientów w sporach z pracownikami, sporządzają i sprawdzają regulaminy hoteli. Ponadto dysponują doświadczeniem w przekształcaniu działalności oraz w przejęciach/zbyciach tego typu obiektów, a także tworzą raporty i oceny ryzyk prawnych.
