Większość osób zdaje sobie sprawę z tego czym jest „praca na czarno”. Dostrzega fakt, iż jest to zjawisko negatywne i patologiczne nie tylko dla podmiotów związanych taką formą współpracy, ale również z perspektywy państwa i gospodarki. Niestety, pomimo ogólnej świadomości wciąż praca na czarno –także w hotelach występuje powszechnie.
Czym jest praca na czarno?
Pojęcie pracy na czarno zostało zdefiniowane w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2021. poz. 1100). Art. 2 ust. 1 pkt 13 stanowi o nielegalnym zatrudnieniu lub nielegalnej innej pracy zarobkowej. Zgodnie z przepisem, pod pojęciem nielegalnego zatrudnienia lub nielegalnej innej pracy zarobkowej rozróżnia się trzy sytuacje: zatrudnienie przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków, niezgłoszenie osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego, podjęcie przez bezrobotnego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy.
Praca na czarno bez umowy
Mówiąc o pracy na czarno, wyodrębniamy sytuację, w której pracownik podejmuje się wykonywania odpłatnej pracy na rzecz określonego podmiotu, jednak bez zawarcia z tym podmiotem umowy. Wypłata odbywa się z reguły gotówką do ręki i nie ma żadnego pokwitowania czy innej formy dokumentu, którym można by udowodnić pracę. Pomimo tego, iż sama praca jest świadczona za wynagrodzeniem, podmiot ją wykonujący nie jest zarejestrowany w urzędzie czy zakładzie ubezpieczeń. Jak można się domyślać, dla pracodawcy wynikają z tej sytuacji same zalety, ponieważ oszczędza on zarówno na podatkach jak i składach na ubezpieczenia społeczne. Nikt rownież nie kontroluje tego, czy przestrzega ustawowych przepisów w prawie pracy. Zdecydowanie mniej korzystnie wygląda to jednak z perspektywy pracownika.
Konsekwencje dla pracownika
Przede wszystkim, praca na czarno może oznaczać brak godziwego wynagrodzenia, bowiem w tym przypadku nie obowiązuje tzw. wynagrodzenie minimalne. Co więcej, w sytuacji zatrudnienia pracownika na czarno, bez formalnej umowy, nie ma on praktycznie żadnej gwarancji otrzymania wynagrodzenia za wykonaną pracę. Ponadto, świadczona przez niego praca nie wlicza się do stażu pracy, który jest istotny przy ustalaniu prawa do emerytury. Pracownik niezgłoszony do ubezpieczeń ZUS pozbawiony jest również ubezpieczenia zdrowotnego, co pozbawia go możliwości korzystania z NFZ. Co więcej, jeżeli to bezrobotny podjął się świadczenia pracy bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy, podlega on karze grzywny. Kara grzywny może wahać się od 500 do 5000 zł.
Praca na czarno oznacza także dla pracownika brak wszelkich praw pracowniczych, w tym również urlopów. Pracownik nie ma również gwarancji, że otrzyma wynagrodzenie chorobowe, a normy czasu pracy i warunki pracy będą właściwie przestrzegane.
Nowy ład i walka z pracą na czarno
Jednym z głównych założeń reformy podatkowej Nowego Polskiego Ładu jest uszczelnienie systemu podatkowego, w tym wprowadzenie przepisów ograniczających szarą strefę. Jej likwidacja ma iść w parze z promowaniem legalnego zatrudnienia. Wprowadzane zmiany mają wyrównać szanse pomiędzy biznesami działającymi legalnie a tymi, które działają wbrew prawu i mają przeciwdziałać nieuczciwej konkurencji. Uchwalone rozwiązania mają zachęcić do zgłaszania przez pracowników nielegalnego zatrudnienia i wyeliminowania tego procederu.
Od 2022 r. pracownicy zwolnieni z jakichkolwiek sankcji
Od 1 stycznia 2022 r., zgodnie z przepisami Polskiego Ładu, to wyłącznie pracodawca będzie ponosił konsekwencje nielegalnego zatrudnienia lub nieujawniania całości bądź części wynagrodzeń swoich pracowników. Oznacza to, że pracownik będzie całkowicie chroniony i nie poniesie żadnych konsekwencji, przeciwnie – uzyska dostęp do opieki zdrowotnej i świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
Zgodnie ustawą z dnia 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (tzw. Polskiego Ładu) od nowego roku w przypadku nielegalnego zatrudnienia pracodawcy będą zobowiązani do zapłaty w całości:
– dodatkowego przychodu w wysokości minimalnego wynagrodzenia za każdy miesiąc nielegalnego zatrudnienia
– wartości pracy osoby zatrudnionej ustalonej za każdy miesiąc, w którym zostało stwierdzone nielegalne zatrudnienie, w wysokości równowartości minimalnego wynagrodzenia wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym miesiącu na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2020 r. poz. 2207), przy czym przychód powstaje na dzień stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia
– podatku oraz składek społecznych i zdrowotnych od wynagrodzenia nielegalnie zatrudnionego pracownika
– dodatkowo pracodawcy nie będą mogli odliczyć od podatku przychodów pracownika z tytułu nielegalnego zatrudnienia lub nieujawnionego przychodu.
W związku z powyższym, należy podkreślić, iż obecna regulacja zachęca pracowników do denuncjowania swoich pracodawców. Zatrudnianie przez nich na czarno może się zatem okazać wyjątkowo ryzykowne. Wszyscy pracodawcy, w tym podmioty dokonujące w hotelach nielegalnego zatrudnienia lub nielegalnej innej pracy zarobkowej winny być świadome wynikających z tego tytułu konsekwencji.
Radca prawny Ewa Bednarek-Wojtal, Kancelaria Bednarek i Wspólnicy sp.k.
